ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γενικά Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Σήμερα
Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Σήμερα
Του Θόδωρου Κατσανέβα -Απρίλιος 2004
Η εισαγωγή σε ΑΕΙ ή ΤΕΙ για όσους μπορούν και επιθυμούν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί ένα καθοριστικό βήμα για τη μελλοντική πορεία στην καριέρα και στη ζωή ενός ανθρώπου. Γι’ αυτό και η απόφαση για την κατεύθυνση που θα έχει μια τέτοια επιλογή πρέπει να λαμβάνεται με μεγάλη περίσκεψη, σοβαρότητα και συνεκτίμηση συγκεκριμένων δεδομένων και καταστάσεων. Το είδος των σπουδών είναι αναγκαίο να επιλέγεται όχι παρορμητικά, αλλά με αυτογνωσία, με μακροπρόθεσμους στόχους, εφικτά οράματα και προσδοκίες. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να κάνει όνειρα για το μέλλον. Αλλά καλό είναι να φροντίσει ώστε τουλάχιστον ορισμένα απ’ αυτά να γίνουν πραγματικότητα. Άλλωστε, τα πιο όμορφα όνειρα είναι αυτά που βγαίνουν αληθινά.
Μπροστά στη μεγάλη απόφαση της επιλογής σπουδών που θα προκαθορίσει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του, ένας νέος πρέπει να προσπαθήσει να δει τον εαυτό του ύστερα από δέκα ή είκοσι χρόνια και να σκεφτεί τι θα ήθελε και τι θα μπορούσε να κάνει στη ζωή του. Αν επιλέξει μια ορισμένη κατεύθυνση σπουδών που τον ενδιαφέρει, σκόπιμο είναι να εξετάσει τις επαγγελματικές προοπτικές που συνδέονται με μια τέτοια κατεύθυνση[1]. Αυτό δεν αποκλείει την περίπτωση βέβαια να διαλέξει κάποιες σπουδές που του είναι ιδιαίτερα επιθυμητές, αλλά οι προοπτικές των πλέον συγγενών επαγγελμάτων να είναι περιορισμένες στην αγορά εργασίας. Τότε, θα πρέπει να γνωρίζει ότι είναι πολύ πιθανό να μην υπάρχουν αρκετές κενές θέσεις εργασίας στο συναφές αντικείμενο και τελικά να ακολουθήσει μια διαφορετική πορεία καριέρας απ’ αυτή που συνδέεται με τις σπουδές του. Επίσης, χρήσιμο είναι να συνεκτιμήσει το βαθμό δυσκολίας εισαγωγής σε σχέση με τις ατομικές βαθμολογικές του επιδόσεις. Αυτό δε σημαίνει φυσικά ότι θα πρέπει να αποκλείονται οι όποιοι υψηλοί στόχοι, αλλά, όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, οι στόχοι αυτοί θα πρέπει να βρίσκονται μέσα στα όρια του εφικτού, έστω και οριακά. Ένας απλός και πρακτικός τρόπος να προσδιοριστεί κάτι τέτοιο είναι η σύγκριση των κατώτερων βαθμολογικών βάσεων για την εισαγωγή στα επιθυμητά τμήματα σπουδών, με τις ατομικές επιδόσεις και τις λογικές δυνατότητες βελτίωσής τους, ύστερα από σοβαρή προετοιμασία και εντατική προσπάθεια, χωρίς ακραίες υπερβολές βέβαια. Κάτι τέτοιο έχει φυσικά σημασία μόνο στο βαθμό που θα τηρηθεί στην πράξη. Έχει σημασία στη ζωή να τηρούμε τις συμφωνίες που κάνουμε και κυρίως αυτές που κάνουμε με τον εαυτό μας.
Ένα άλλο ζήτημα που τίθεται είναι η περιοχή, ο τόπος δηλαδή όπου είναι εγκατεστημένο το τμήμα ή τα τμήματα των σχολών επιλογής του υποψηφίου. Όταν επιτυγχάνεται η εισαγωγή σε σχολή μακριά από την οικογενειακή εστία, τότε τίθεται το ζήτημα των επιπλέον οικονομικών εξόδων που απαιτούνται, καθώς και οι όποιες ανησυχίες, συνήθως όχι σοβαρές, σχετικά με τη διαβίωση μακριά από το σπίτι, κάτι που κανονικά δε θα πρέπει να αποκλείεται υπό κανονικές και ελεγχόμενες συνθήκες[2]. Οι εναλλακτικές δυνατότητες για εισαγωγή σε τμήματα για τα οποία υπάρχει μικρότερη επιθυμία εισαγωγής θα πρέπει επίσης να συνεκτιμηθούν. Κατά την άποψη του γράφοντος, είναι προτιμότερο να επιλέγονται τμήματα με χαμηλότερη βαθμολογική βάση, όπως λ.χ. ορισμένα ΤΕΙ, που όμως ταιριάζουν περισσότερο με τα ενδιαφέροντα και τις προοπτικές καριέρας του υποψηφίου, παρά τμήματα που έχουν υψηλότερη βάση αλλά δεν είναι συμβατά με τις παραπάνω προϋποθέσεις. Φυσικά, έχει επίσης σημασία και το επίπεδο σπουδών κάθε σχολής, αν και στη χώρα μας, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει διεθνώς, δεν έχουν, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, καθιερωθεί έγκυροι δείκτες αξιολόγησης των τμημάτων των ΑΕΙ και ΤΕΙ.
Ανακεφαλαιώνοντας, επισημαίνεται ότι οι επιλογές σπουδών πρέπει να γίνονται βασικά με τη συνεκτίμηση των ακόλουθων δεδομένων:
1) Ενδιαφέροντα, κλίσεις, προσωπικότητα και δυνατότητες του υποψηφίου.
2) Βαθμός δυσκολίας εισαγωγής σε σχέση με τις ατομικές επιδόσεις του υποψηφίου.
3) Προοπτικές στην αγορά εργασίας των επαγγελμάτων που συνδέονται με τις επιλεγόμενες σπουδές.
4) Περιοχή όπου βρίσκεται το επιλεγόμενο τμήμα, σε σχέση με τον τόπο κατοικίας του υποψηφίου.
Τα τελευταία χρόνια έχει επέλθει μια σχετική εξισορρόπηση ανάμεσα στον αριθμό των υποψηφίων και στον αριθμό των προσφερόμενων θέσεων από τα ΑΕΙ και ΤΕΙ στη χώρα μας, σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό οφείλεται στην αυξημένη ζήτηση υπηρεσιών τριτοβάθμιας παιδείας, που στη χώρα μας είναι από τις υψηλότερες διεθνώς. Το ακαδημαϊκό έτος 1997-98 το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 18-24 ετών στην Ελλάδα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη. Οι τελευταίες αυτές διαπιστώσεις θα πρέπει να αποδοθούν στη δραματική μείωση της γεννητικότητας του ελληνικού πληθυσμού, στις αυξημένες προσδοκίες κοινωνικής ανόδου που διατρέχουν την ελληνική κοινωνία και, σε τελευταία ανάλυση, στη διεύρυνση των προσφερόμενων θέσεων ΑΕΙ και ΤΕΙ. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι η διεύρυνση αυτή έγινε ανεξέλεγκτα, με πρωτοβουλίες των διάφορων ΑΕΙ και ΤΕΙ, χωρίς κεντρικό προγραμματισμό, με βάση τις πραγματικές ανάγκες της παιδείας και της αγοράς εργασίας. Έτσι, πολλαπλασιάστηκαν τα τμήματα σπουδών που συνδέονται με κορεσμένα επαγγέλματα και διογκώθηκε ακόμη περισσότερο το πεπαλαιωμένο μοντέλο της ανώτατης εκπαίδευσης, μεγάλο μέρος της οποίας «παράγει ανέργους».
Το σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια παιδεία οδηγεί πολλούς νέους σε τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ που δεν ταιριάζουν με τις πραγματικές τους επιθυμίες και ενδιαφέροντα. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Πατρών, το 73% των φοιτητών δήλωσε ότι σπουδάζει σε σχολή που δεν ήταν η πρώτη του προτίμηση και το 45% ότι έχει εισαχθεί σε σχολή που ήταν η τελευταία στις προτιμήσεις του[3]. Βέβαια, είναι γεγονός ότι μέχρι σήμερα πολλές από τις δηλωμένες αυτές προτιμήσεις δεν είναι αποτέλεσμα κατάλληλου επαγγελματικού προσανατολισμού και πολύπλευρης ενημέρωσης του υποψηφίου, ιδιαίτερα όσον αφορά τις προοπτικές καριέρας. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, το γενικότερο πρόβλημα είναι έντονα υπαρκτό και δημιουργεί σοβαρό προβληματισμό.
Με το σύστημα που καθιερώθηκε πρόσφατα, η δυνατότητα επιλογής των τμημάτων σχολών από τους υποψηφίους μετά την ανακοίνωση της βαθμολογίας τους στις πανελλήνιες εξετάσεις και το συνολικό αριθμό των μορίων που συγκεντρώνουν βελτίωσε την κατάσταση. Κι αυτό γιατί έτσι μπορεί να επιτευχθεί ένας καλύτερος συνδυασμός των επιθυμιών με τις δυνατότητες εισαγωγής, για τις οποίες υπάρχει μια κατά προσέγγιση εκτίμηση που στηρίζεται στις βάσεις των τμημάτων από τον προηγούμενο χρόνο[4]. Παρ’ όλα αυτά, το πρόβλημα της εισαγωγής σε σχολές που ταιριάζουν με τα ενδιαφέροντα, τις κλίσεις, τις δυνατότητες και τις σχετικές επαγγελματικές προοπτικές υφίσταται ακόμη και γι’ αυτό απαιτείται σοβαρή προετοιμασία, αυτογνωσία και κατάλληλος επαγγελματικός προσανατολισμός.
Ανάλογα με τις οικογενειακές οικονομικές και μαθησιακές δυνατότητες, υπό εξέταση είναι βέβαια και η επιλογή των κατάλληλων σπουδών στο εξωτερικό ή, εναλλακτικά, σε παραρτήματα ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα που μέχρι σήμερα λειτουργούν ως Κέντρα Ελευθέρων Σπουδών, ή η εισαγωγή σε δημόσια ή ιδιωτικά ΙΕΚ. Ο αριθμός των Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια και η αναλογία τους σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας είναι η υψηλότερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όσον αφορά τις μεταπτυχιακές σπουδές, θα πρέπει ίσως, με ακόμη μεγαλύτερη προσοχή, να επιλέγονται εκείνες που οδηγούν σε επαγγέλματα με θετικές προοπτικές. Η εξαίρεση στον κανόνα αυτό αφορά τις περιπτώσεις εκείνες των ατόμων με υψηλότατες επιδόσεις και μεγάλη έφεση για ακαδημαϊκή και ερευνητική καριέρα. Κι αυτό με την προϋπόθεση ότι θα γνωρίζουν ότι μια τέτοια καριέρα είναι ιδιαίτερα απαιτητική και οι εισοδηματικές της προοπτικές συνήθως δεν αντιστοιχούν στην επίπονη προσπάθεια, στις υψηλές επιδόσεις και δυνατότητες που απαιτούνται σχετικά. Αλλά όταν κάποιος είναι σίγουρος ότι θέλει κάτι όσο οτιδήποτε άλλο, τότε η απόκτησή του αξίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
[1] Οι θετικές ή αρνητικές προοπτικές των επαγγελμάτων στην Ελλάδα για τα επόμενα 5-10 χρόνια προέρχονται από πολυετείς έρευνες της επιστημονικής ομάδας του Θόδ. Κατσανέβα στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και έχουν δημοσιοποιηθεί σε πολυάριθμα άρθρα, ομιλίες, εισηγήσεις, μελέτες, βιβλία με πιο πρόσφατο τα: Επαγγέλματα του Μέλλοντος και του Παρελθόντος. Προοπτικές Επαγγελμάτων στην Ελλάδα και στις 13 Περιφέρειές της και επαγγελματικός Προσανατολισμός, εκδόσεις Πατάκης, 2003,3η έκδοση.
[2] Οι μεταγραφές σε ομοειδή τμήματα σχολών εσωτερικού γίνονται ύστερα από αίτηση του ενδιαφερομένου, που πρέπει να κατατεθεί στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου και αφορούν ποσοστό 6-8% του αριθμού των εισακτέων στο τμήμα όπου επιδιώκεται η μεταγραφή. Πρώτη προτεραιότητα έχουν τα παιδιά πολύτεκνων οικογενειών με τέσσερα παιδιά και ακολουθούν, με βάση ειδικό ποσοστό, λόγοι υγείας, αναπηρίας, οικονομικοί, κοινωνικοί ή οικογενειακοί. Τα τμήματα έχουν ευχέρεια αντιμετώπισης ειδικών περιπτώσεων και ερμηνείας των διατάξεων. Στην πράξη, οι σχολές του κέντρου, κυρίως της Αθήνας και κατά δεύτερο λόγο της Θεσσαλονίκης, υφίστανται τη μεγαλύτερη πίεση για μεταγραφές και κατά συνέπεια ο βαθμός δυσκολίας για το σκοπό αυτό είναι υψηλότερος.
[3] Αλαχιώτης, Σ., Ζούμπος,Ν., Κάντας,Α. (2000). Έρευνα για τις προσδοκίες των φοιτητών του Πανεπιστημίου Πατρών
[4]Οι επιλογές των εισακτέων σε κάθε τμήμα ΑΕΙ ή ΤΕΙ, γίνονται κατά φθίνουσα σειρά μορίων και μέχρι τη συμπλήρωση του προκαθορισμένου αριθμού θέσεων για κάθε σχολή. Όταν ένας υποψήφιος συγκεντρώνει λιγότερα μόρια (βάση) από τον τελευταίο εγγραφέντα στο 1ο τμήμα προτίμησης του, εξετάζεται η δυνατότητα εγγραφής του κατά σειρά στο 2ο, 3ο, 4ο , κλπ. τμήμα για το οποίο δήλωσε προτίμηση στο μηχανογραφικό δελτίο και εγγράφεται στο τμήμα με την υψηλότερη προτίμηση του, όπου υπάρχουν κενές θέσεις αντίστοιχα. Αν με το σύνολο των μορίων του ο υποψήφιος εισάγεται σε περισσότερες από μία σχολές από αυτές που έχει δηλώσει προτίμηση, τότε θα εισαχθεί τελικά σε αυτή που έχει δηλώσει ως πρώτη ή ως προγενέστερη προτίμηση. Κάθε υποψήφιος μπορεί να δηλώνει, με όποια σειρά επιθυμεί τις σχολές ανεξάρτητα από το επιστημονικό πεδίο όπου περιλαμβάνονται. Δηλαδή, αν υποτεθεί ότι επιλέγει σχολές από το 2ο και το 4ο επιστημονικό πεδίο, μπορεί να δηλώνει ως πρώτη προτίμηση, σημειώνοντας την ένδειξη 1 στην αντίστοιχη θέση, το τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ του τέταρτου επιστημονικού πεδίου, ως δεύτερη προτίμηση, με την ένδειξη 2, το τμήμα Φυσικής Αθήνας του δεύτερου επιστημονικού πεδίου, ως τρίτη προτίμηση, με την ένδειξη 3, το τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Πάτρας του τέταρτου επιστημονικού πεδίου κ.ο.κ.
